شب کویر

از هر دری سخنی ...تاملات، روزمرّه‌گی‌ها و روایت‌های یک روزنامه‌نگار

شب کویر

از هر دری سخنی ...تاملات، روزمرّه‌گی‌ها و روایت‌های یک روزنامه‌نگار

مصاحبه با خبرگزاری مهر درباره آسیب‌شناسی عملکرد معاونت سیاسی صداوسیما

عباس رضایی ثمرین روزنامه نگار، دبیر تحریریه سابق خبر ۲۱ تلویزیون در گفت و گو با خبرنگار مهر درباره الزامات تحول معاونت سیاسی صداوسیما گفت: یکی از مسئله‌های مهم معاونت سیاسی در سال‌های گذشته این بوده که ژورنالیسم تلویزیونی عملاً به یک جزیره جدا افتاده در فضای رسانه‌ای کشور تبدیل شده و عملاً هیچ ارتباط تعریف شده‌ای بین خبر صداوسیما و اکوسیستم روزنامه‌نگاری کشور وجود نداشته است.

وی با اشاره به فضای محدود و بسته معاونت سیاسی ادامه داد: نکته مهم بعدی، محدودیت مجاری ورود به ساختار معاونت سیاسی و اخبار صداوسیماست. تا جایی که بنده اطلاع دارم طی سال‌های گذشته جز از دریچه باشگاه خبرنگاران جوان و دانشکده صداوسیما و یکی دو فراخوان محدود، هیچ فرایند تعریف شده‌ای برای جذب روزنامه‌نگاران مستعد و توانمند به ساختار معاونت سیاسی و خبرهای صداوسیما وجود نداشته است. اگر حساب برخی استثنائات که به صورت موردی و با سازوکارهای خارج از روال مرسوم، در سال‌های مختلف وارد ساختار خبر صداوسیما شده‌اند را جدا کنیم، روشن است که با چنین روندی سرمایه انسانی سازمان در بخش اخبار، مستمرا در معرض فرسایش قرار گرفته است و کمتر هوای تازه‌ای در ساختار معاونت سیاسی وزیدن گرفته است.   ادامه مطلب ...

مصاحبه با شفقنا درباره دستکاری سیستماتیک افکار عمومی

دستکاری سیستماتیک افکار عمومی از چالش‌های افکار عمومی است 

با شروع پاندمی کرونا در جهان، فضای مجازی یکی از بسترهایی بود که به شدت مورد استفاده عموم مردم قرار گرفت.فضایی که با شناخت درست و برنامه ریزی علمی می تواند فراهم کننده توسعه پایدار در کشور باشد. اما امروزه فضای مجازی با چه چالش هایی رو برو است؟ چگونه می توان در آینده بهتر از این فضا بهره برد؟ عباس رضایی ثمرین پژوهشگر حوزه رسانه معتقد است، دستکاری سیستماتیک افکار عمومی در بستر فضای مجازی و به کمک ابزارهای رسانه‌های اجتماعی، از مهمترین چالش‌های فضای مجازی است که در سالهای گذشته توجه به آن در محافل جهانی پیوسته رو به افزایش بوده است. در مطالعات آکادمیک و بررسی‌های تخصصی معلوم شده در اغلب کشورها، روندهایی برای سوءاستفاده از سازوکارهای فنی شبکه‌های اجتماعی و دستکاری واقعیت و جریان‌سازی‌های دروغین مشاهده شده است.  ادامه مطلب ...

'گفت‌وگو با خبرگزاری مهر درباره ضرورت‌های احیای تاثیرگذاری رسانه‌ها

رجوع به مردم، کلید احیای مرجعیت رسانه‌ها 


در عصر حاضر چه بخواهیم و چه نه آلوده و آغشته به رسانه با تعاریف جدید آن شده‌ایم و گریز از آن اجتناب ناپذیر است. رسانه به راحتی می‌تواند به ماهیت، هویت، الگو و عناصر موجودیت ببخشد یا از دایره وجود حذف نماید. در جهان این عنصر مطلوب به سوی مقبولیت تام در حال پوست اندازی و تغییر نگرشش است تا حدودی هم موفق شده، در ایران اما رسانه سال‌هاست درگیر یک دور تک بعدی و سیکل فرسوده‌ای شده که نمی‌تواند خودش را در میان افکار عمومی داخلی مقبولیت ببخشد و اعتماد جلب کند.

این‌ضعف در جنگ روایت موجب شکست خواهد شد و در طول سال‌های گذشته این سستی و به آستانه شکست رسیدن حس شده است. آنجا که رسانه حاکمیتی مرجعیت خودش را در جلب اعتماد عمومی از دست داده و رسانه غیر حاکمیتی نیز سردرگم در میان تقلید از سبک غربی و کاربن گذاری روی مدل موجود بومی آن بوده و در بزنگاه‌های مهم اجتماعی و احقاق مطالبات مدنی، ماجرا به بحران امنیتی ختم شده و حکمرانی به چالش بزرگی کشیده شده است. طبعاً این سازوکار نیازمند تحول است و این تحول میسر نمی‌شود مگر در تمام ابعاد معرفتی رسانه یک باز تعریف و بازآرایی رخ دهد.

در این خصوص و در ادامه سلسله گفتگوهای بازسازی رسانه، گفتگویی داشته‌ایم با عباس رضایی ثمرین پژوهشگر حوزه رسانه که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

 

ادامه مطلب ...

مصاحبه با خبرگزاری ایبنا درباره کتاب دستکاری در رسانه‌های اجتماعی

فریب در شبکه‌های اجتماعی را بهتر بشناسیم


انتشارات همشهری به تازگی کتابی روانه بازار کرده است، اثری که مخاطب را آگاه می‌کند که گروه‌های سیاسی، احزاب و گروه‌های جامعه مدنی، هر یک به فراخور اهداف خود، با استفاده از ابزارهای خاص به گفت‌وگوها در رسانه‌های اجتماعی جهت‌دهی می‌دهند.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، عنوان این اثر (دستکاری در رسانه‌های اجتماعی) است که توسط جمعی از محققان دانشگاه آکسفورد تالیف شده است، موضوع پروپاگاندای رایانشی یا همان دستکاری واقعیت در رسانه‌های اجتماعی جزء موضوعاتی است که در چند سال گذشته به شدت در جهان مورد توجه بوده است و مترجمان نیز به دنبال اهمیت این موضوع خصوصا در سال‌های اخیر به سراغ آن رفته‌اند.

 مترجمان این کتاب، عباس رضایی ثمرین، روزنامه‌نگار و پژوهشگر رسانه و رسول صفرآهنگ، پژوهشگر علوم سیاسی هستند. به همین بهانه، دقایقی با عباس رضایی ثمرین یکی از مترجمان کتاب به گفت‌وگو نشستیم و درباره ویژگی‌های این کتاب و اهمیت انتشار آن مصاحبه کردیم.

 رضایی ثمرین که خود از فعالان باسابقه عرصه رسانه و روزنامه‌نگاری است، پیش از این دو کتاب « چگونه با خبرنگاران مصاحبه کنیم» و «ارتباطات بحران در رسانه‌های اجتماعی» را نیز ترجمه کرده که از سوی انتشارات ثانیه به چاپ رسیده است.  ادامه مطلب ...

حکایت برق و آفتاب تموز

در جایی که هر روزش به اندازه ‌ماه و سال کشورهای دیگر خبر درجه یک دارد، جمع‌بندی نوشتن برای خبرهای یک ‌ماه کار ساده‌ای نیست. با این حال یک شاخصه مهم‌ زندگی در چنین تاریخ و جغرافیایی هم این است که خیلی از رویدادهای عجیب و غریب- که هر جای دیگری ممکن است چهارستون جامعه را بلرزاند - از فرط تکرار یا بروز رویدادهای دیگری که ارزش خبری بالاتری دارند، اساسا دیگر خبر محسوب نمی‌شوند. کرونا را درنظر بگیرید؛ با معیارهای کلاسیک ژورنالیستی، ماجرایی که طی 17‌ماه گذشته مستمرا در پس‌زمینه زیست آدم‌ها در جریان بوده، نمی‌تواند خبر تلقی شود. نه‌تنها کرونا که برای ما حتی فراز و فرودها و موج‌های این همه‌گیری هم دیگر خبر محسوب نمی‌شود. پاندمی کرونا این روزها برای ما خلاصه شده در یک اینفوگرافیک آشنای آبی‌رنگ و چند عدد که هر روز در صفحه تلویزیون ظاهر می‌شود و بعد می‌رود تا فردا که دوباره برگردد. عددها و نمودارهایی که عملا نه توجهی را بر می‌انگیزد و نه هیچ مسئولی را مضطرب می‌کند. همه اینها اما باعث نمی‌شود که نگوییم در تیرماه وارد پیک پنجم کرونا شدیم، آن هم در شرایطی که هنوز از پیک چهارم خارج نشده بودیم. پیک چهارم اگر از سمت غرب آمده بود و ریخت و قیافه‌اش انگلیسی بود، پیک پنجم سوغاتی شبه‌قاره بود که از مرز شرقی وارد کشور شد و چنان‌که می‌دانید اول از همه مردم محروم سیستان و بلوچستان را گرفتار کرد. 

 در تیر‌ماه اگرچه همچنان جان‌های عزیزی در سراسر ایران در اثر کرونا از دست رفت اما در روند واکسیناسیون تفاوت چندانی حاصل نشد؛ در عوض ولی تا دلتان بخواهد وعده و وعید شنیدیم، وعده‌ و وعیدهایی که اگر ژاپن بود می‌شد از آن برق تولید کرد؛ از تزریق روزانه 500تا 700هزار نفر دوز واکسن به مردم گرفته -که در بهترین رکورد به‌زحمت به 200هزار رسید- تا عددهای عجیب و غریب درباره واردات یا تولید واکسن که اگر به حقیقت می‌پیوست دغدغه اصلی کشور امروز نه تزریق واکسن، که احتمالا جستن مکان مناسبی برای نگهداری از این همه واکسن می‌بود. در روزهایی که اروپایی‌ها گوش تا گوش در ورزشگاه‌ها نشستند و بازی‌های زیبای یورو و البته قهرمانی دراماتیک آتزوری‌های دوست‌داشتنی را تماشا ‌کردند، ما در صف‌های طولانی ورود به ارمنستان برای تزریق واکسن دیده شدیم و این تصاویر باعث خجالت هیچ مسئولی نشد.

نه فقط صف‌های مرز «نوردوز» و خیابان‌خوابی برخی هموطنان‌مان در گوشه و کنار «ایروان» که حتی تصاویر هزار و یک مشکل به‌وجود آمده از قطع برق، ازجمله خاموشی آی‌سی‌یوی یک بیمارستان هم باعث نشد که کسی خجالت بکشد. تیرماه را از دیرباز در فرهنگ عامه ایرانیان، به گرما و آفتاب سوزانش می‌شناسند، چنان‌که سعدی علیه‌الرحمه هشت قرن پیش سروده «عمر ما برف است و آفتاب تموز...»؛ این را ظاهرا همه می‌دانند جز آنهایی که باید افزایش مصرف برق به‌دلیل گرمای این ‌ماه را پیش‌بینی می‌کردند و البته بیت‌کوینرهای از خدا بی‌خبری که تحت هیچ شرایطی حاضر نیستند دوشاخه آن ماینرهای لعنتی را از پریزهای تقریبا مفت برق شهر بکشند. در روزهای جولان کرونا و تنگنای معیشت و تحریم و هزار بدبختی دیگر، در تیرماه، قطعی برق قوز بالاقوز شد و حسابی مردم را اذیت کرد. پیامد قطعی برق البته فقط عرق‌ریزان ناشی از خاموشی کولرها نبود؛‌‌ قطعی برق بعضا منجر به خاموشی آنتن‌های تلفن همراه و قطعی اینترنت هم می‌شد که بسیار طاقت‌سوز بود، خصوصا برای جماعتی که امتحان داشتند. با این همه قطعی برق با برخی راهکارهای موقتی مدیریت شد، ازجمله اینکه گفتند برای ممانعت از خاموشی در خانه‌ها، برق صنایع بزرگ ازجمله سیمان و فولاد را قطع خواهند کرد. طنز تلخ اینکه چند روز بعد از این ماجرا هم معلوم شد، با کاهش تولید سیمان و فولاد، این دو محصول و مشتقات‌شان در کشور کمیاب شده که خب کمیابی هم که معمولا به افزایش قیمت می‌انجامد؛ از هر طرف که رفتم جز وحشتم نیفزود....
با تمام این اوصاف دلایل متعددی به‌عنوان عامل کمبود برق به مردم معرفی شد. یکی از این دلایل، تحریم‌های خارجی بود که به زعم دولت روند نوسازی نیروگاه‌ها و توسعه صنعت برق را کند کرده است. تحریم‌هایی که احتمالا در جریان هستید که در چند‌ماه گذشته مذاکراتی برای برچیده شدن‌شان در جریان بود اما در تیرماه معلوم شد همه‌‌چیز باید تا زمان استقرار دولت و تیم سیاست خارجی جدید معلق و متوقف شود. دولت جدید و ترکیب آن، موضوع بسیاری از گمانه‌زنی‌ها در فضای عمومی و رسانه‌ای کشور بود. در ماهی که هر کسی فهرستی از گزینه‌ها بعلاوه خودش را به‌عنوان نامزدهای وزارت در دولت جدید منتشر می‌کرد، رئیسی از مردم خواست مدیران مدنظر خود را در یک سایت به او معرفی کنند و البته از خبرهای درگوشی معلوم شد، بدون آن سامانه هم بعضی گزینه‌ها حضورشان در دولت قطعی شده است.
این همه اشتیاق برای تکیه زدن به کرسی دولتمردی را در حالی شاهدیم که می‌دانیم، دولت آینده قرار است در شرایط بسیار سختی ایران را اداره کنند. در شرایطی که کرونا همچنان می‌تازد، تحریم‌ها برقرار است و مشکلات مزمن اقتصادی، به شکل بی‌سابقه‌ای به شکاف طبقاتی دامن زده است. یکی از خبرهای مهم تیرماه گزارش نشریه معتبر فوربس بود که از رشد انفجاری میلیونرهای ایرانی در سایه تحریم و کرونا خبر داد و نوشت شمار افراد پردرآمد ایران در سال گذشته ۲۱ درصد رشد داشته و از این نظر به رتبه اول خاورمیانه رسیده‌ایم. جالب اینکه فوربس گفته بخش اعظمی از ثروتمندان ایرانی در رمزارزها سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در یک تحقیق دانشگاه کمبریج هم معلوم شده که ایران رتبه پنجم را در کامپیوترهای متصل به شبکه جهانی بیت‌کوین در اختیار دارد. حالا اشاره به اینکه استخراج رمزارزها یکی از دلایل قطع برق – که به بالاتر به آن اشاره شد- است، ممکن است تلاش برای روایتگری دورانی و قر و کرشمه‌های زاید قلم تعبیر شود اما واقعیت این است که این دنیای تودرتو و ارتباطات پیدا و پنهان رویدادها، دیگر خاصیت زندگی در این تاریخ و جغرافیاست؛ کرونای دلتا اگر در ایران قربانی می‌گیرد، یک ریشه آن مربوط به ورودهای غیرقانونی از مرزهای شرقی است؛ افزایش ورود مهاجران غیرقانونی هم در اتفاقات مختلف آن سوی مرز، ازجمله پیشروی‌های طالبان در همسایه شرقی ریشه دارد. جولان طالب‌ها با خروج ناگهانی آمریکایی‌ها از افغانستان بی‌ارتباط نیست و آمریکا هم که منشأ هزار و یک مشکل ازجمله تحریم‌های اقتصادی ماست. رد پای تحریم هم که می‌دانید، تقریبا همه جای زندگی ما هست. می‌بینید؟ همه‌‌چیز به هم ربط دارد! 


پ.ن: این یادداشت، در 29 تیرماه 1400 در صفحات درنگ روزنامه همشهری منتشر شده است.