شب کویر
از هر دری سخنی ...تاملات، روزمرّه‌گی‌ها و روایت‌های یک روزنامهنگارشب کویر
از هر دری سخنی ...تاملات، روزمرّه‌گی‌ها و روایت‌های یک روزنامهنگارگفتوگو با شفقنا درباره دلایل اعتماد دشوار مردم به پیام‌رسان‌های داخلی
تلاش برای حقنه کردن نوع خاصی از زیست مجازی به مردم، مقاومت ایجاد می‌کند
شفقنارسانه_ با استمرار فیلترینگ برخی از پیام‌رسان‌های خارجی در کشور، تاکید مسئولان بر استفاده کاربران از پلتفرم های داخلی بسیار زیاد شده است. از طرفی دیگر کاربران در بسیاری از موارد چاره ای جز استفاده از این پیام رسان ها را ندارند. اما این پیام رسان ها باید دارای چه ویژگی هایی باشند تا بتوانند مخاطب را جذب کنند؟ عباس رضایی ثمرین پژوهشگر حوزه رسانه معتقد است، اگر مردم حس کنند یک اراده معطوف به قدرت به دنبال حقنه کردن نوع خاصی از زیست مجازی به آنهاست،حتما مقاومت می‌کنند؛ لذا شما حتی اگر بی‌نقص‌ترین سرویس ممکن را هم در شرایط انحصار ارائه کنید و مردم حس کنند گزینه دیگری ندارند، عمدتا اقبال نشان نمی‌دهند.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:
مسئله اصلی در همان مفهوم رقابت است. پیام‌رسان‌ها و اساساً سایر ابزارهای دیجیتال که به طور وسیع مورد استفاده مردم قرار می‌گیرند، در پاسخ به نیازهایی شکل گرفته‌اند. یک نیاز مثلا بحث ارتباط است. یعنی مردم نیازهای ارتباطی خود را با استفاده از این پیام‌رسان‌ها تامین می‌کنند. عده دیگری ممکن است از این پیام‌رسان‌ها استفاده رسانه‌ای کنند. یعنی بخواهند پیامی را از این طریق به گوش دیگران برسانند. با این نگاه طبیعی است که مردم آن ابزاری را انتخاب می‌کنند که بهتر و راحت‌تر و امن‌تر نیاز آنها را برطرف کند. بنابراین در یک شرایط رقابتی معمولی، مهم‌ترین فاکتور انتخاب شدن یک ابزار یا سرویس از سوی مردم کیفیت و امنیت آن است نه لزوما ایرانی یا خارجی بودن آن. خیلی از کاربران اینترنت در کشور همین الان از برخی سرویس‌های داخلی استفاده می‌کنند و مشکلی هم ندارند.
پس مساله اصلی در استفاده از یک پیام رسان چیست؟
مشکل از جایی شروع می‌شود که مردم حس کنند یک اراده معطوف به قدرت به دنبال حقنه کردن نوع خاصی از زیست مجازی به آنهاست، پیش‌بینی‌اش سخت نیست که در چنین شرایطی مقاومت شکل می‌گیرد. شما حتی اگر بی‌نقص‌ترین سرویس ممکن را هم در شرایط انحصار ارائه کنید و مردم حس کنند گزینه دیگری ندارند، عمدتا اقبال نشان نمی‌دهند. اینجا صحبت از رقابت یا شاخص‌های رقابت‌پذیری بی‌معناست، چون اساساً رقابتی وجود ندارد که ما بخواهیم درباره شاخص‌های توفیق در آن سخن بگوییم. لذا قبل از ویژگی‌های رقابت‌پذیری پیام‌رسان‌ها که اساساً مقوله‌ای فنی و نه رسانه‌ای است، لازم است درباره سیاست‌گذاری‌ها صحبت کنیم.
در حال حاضر یکی از چالش‌های مهم این پیام رسان ها بحث اعتمادسازی بین مخاطبان است به نظر شما در این حوزه چه مولفه‌هایی برای جذب اعتماد مخاطب لازم است؟
جذب اعتماد طی پروسه‌ای اتفاق می‌افتد که کوتاه‌مدت نیست. اعتماد اصولا با حق انتخاب قرین است و در فضای انحصاری چندان موضوعیت ندارد. ما در این بحث یک متن داریم و یک زمینه. متن، پیام‌رسان‌های اجتماعی، شاخص‌های فنی و کیفی آنها و سایر مولفه‌های درونی مرتبط با آنها مثل خط مشی و امثالهم است. زمینه اما شامل عوامل بیرونی، از جمله سیاست‌گذاری‌ها و شرایط و ساختارهای اجتماعی و سیاسی می‌شود. تحلیلی واقع‌بینانه است که ما در آن، این دو را در کنار هم ببینیم. اگر بخواهیم متن را از زمینه بیرون بکشیم و به صورت مستقل آن را تحلیل کنیم، تقلیل‌گرایانه رفتار کرده‌ایم. صرف تمرکز روی بایدها و نبایدهای کار پیام‌رسان‌ها یا مولفه‌هایی که آنها باید برای جذب یا حفظ کاربر به کار گیرند، بدون توجه به عوامل زمینه‌ای و ساختاری به نظر من نارسا است و نمی‌تواند وضعیت فعلی را توضیح دهد. عرض کردم، وقتی انگاره انحصار در ذهن کاربر شکل بگیرد، معادلات به کلی متفاوت از گذشته است. مثلا وقتی شما بیایید و عضویت در یک پیام‌رسان خاص را شرط ورود به یک سامانه پرمخاطب دانشجویی کنید ظاهرش این است که چندین هزار کاربر رایگان به چنگ آورده‌اید اما در کُنه ماجرا، انزجاری نسبت به پلتفرم مورد نظر در میان کاربران اجباری شکل می‌گیرد که آثار آن در درازمدت ویرانگر است. معلوم است که اینجا دیگر کیفیت خدمات موضوعیت نخواهد داشت. کاربر از این رفتار احساس توهین می‌کند و جلب اعتماد او در این شرایط عملا غیرممکن است. من حتی اخیراً دید‌ه‌ام که بعضی پیام‌رسان‌های داخلی، امکان حذف حساب کاربری را به استفاده‌کنندگان خود نمی‌دهند. یعنی شما اگر به هر ترتیبی، راه‌تان افتاد و آنجا حساب کاربری باز کردید، دیگر امکان خروج ندارید! قاعدتا وقتی مثل گروگان با شما رفتار شود، به این راحتی اعتماد نخواهید کرد. از این جهت است که من فکر می‌کنم، بر خلاف آنچه تصور می‌شود، انسداد دسترسی به رقبای خارجی یا به تعبیر دیگر ایجاد انحصار، در یک نگاه عمیق‌تر و راهبردی‌تر، اتفاقاً به ضرر پیام‌رسان‌های داخلی است.
به نظر شما آیا این پیام‌رسان‌ها قابلیت این کار را دارند که نهادهای مربوطه اقدامات و حمایت‌های لازم را برای توسعه آنها انجام دهند، چقدر می توان در این باره امیدوار بود؟
